Puszcza Kurpiowska – Brok

Brok rozwinął się jako osada przy szlaku wodnym Bugu, który już w X i XI w. stanowił jedną z najważniejszych dróg handlowych łączących poprzez Prypeć Polskę z Rusią Kijowską. Taryfa celna biskupstwa płockiego z początku XIII w. wymienia Brok obok Wyszkowa i Brańszczyka jako miejsce poboru cła. W 1239 r. Brok wzmiankowany jest jako gród.

Dzięki swemu malowniczemu położeniu osada stała się ulubionym miejscem pobytu biskupów płockich. Była też siedziba starosty bartnego, który przy pomocy pisarza i sędziego z ławnikami zawiadywał bartnikami całej Puszczy Biskupiej.

W 1501 r. Brok otrzymał prawo miejskie chełmińskie. Miasto rozwija się pomyślnie aż do czasów wojny północnej. W 1650 r. Brok liczył 481 domów, w większości murowanych, oraz wielu rzemieślników. W XVII w. istniały tu kuźnice żelaza. Głównym jednak źródłem zamożności mieszkańców był handel, który Brok prowadził m. in. z Warszawą, Łomżą i Lublinem. Słynął zwłaszcza z miodu, piwa, serów i suszonych grzybów.

Do upadku Broku przyczyniła się druga wojna szwedzka (pocz. XVIII w.), częste pożary oraz zmniejszenie się znaczenia Bugu jako wodnej drogi handlowej. W inwentarzu z 1785 r. czytamy m. in.: „Miasto na wzgórku położone, do stołu biskupiego należy. W pierwiastkowych zaczęcia swego czasach dosyć obszerne było, lecz częścią dla obrócenia innego meatu rzeki Bugu, w który wpadło kilka placów miejskich, jako i dla różnych rewolucyj krajowych podupadło; jedne tylko znajdują się na znak właśnie bruki dosyć wysokie po kilkoro staj wzdłuż, aż poza miasto idące”. W okresie powstania styczniowego w okolicy Broku odbyło się kilka potyczek. W odwet za udział mieszkańców w powstaniu rząd carski pozbawił Brok praw miejskich. Zostały one przywrócone przez Polskę w roku 1920.

W okresie międzywojennym Brok – dzięki zdrowemu suchemu klimatowi, sąsiedztwu lasów oraz malowniczemu położeniu na wysokim brzegu Bugu – zaczął się rozwijać jako miejscowość letniskowa. Przerwała to druga wojna światowa: miasto poniosło straty w 1939 r., później było kilkakrotnie niszczone przez hitlerowców w odwet za ataki partyzantów z Puszczy Białej.